حل معما روشی برای پرورش خلاقیت

مهارت ایده‌پردازی

همان‌طور که در مطلب «تعریف خلاقیت به زبان ساده» ذکر شد، خلاقیت یعنی توانایی تولید ایده. بنابراین اگر بخواهیم در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی به‌طور خلاقانه عمل کنیم، باید به فکر ارتقاء مهارت‌مان در تولید ایده و راه‌حل باشیم. حل معما یکی از راه‌های رسیدن به این هدف است.

در برخورد با یک مسئله، هر چه بیشتر بتوانیم ایده تولید کنیم، دستمان برای انتخاب بهترین‌ها بازتر خواهد بود. بدیهی است که این موضوع محقق نخواهد شد، مگر با تمرین. تمرین و تکرار مادر یادگیری است.

معما نیز چیزی نیست جز مسائلی که به طور استادانه طرح‌ریزی شده و برای حل آن‌ها نیاز به ایده‌سازی داریم. در واقع حل معما مانند نرمشی است که به عضلات مغز و ذهنمان می‌دهیم تا تقویت شده و در حل مسائل واقعی زندگی روزمره یاری‌مان نمایند.

البته باید توجه داشت که در طرح معماها، اهداف متفاوتی می‌تواند مد نظر باشد. بعضی از آن‌ها براساس کارکرد سمت چپ مغز طرح می‌شوند و بیشتر تفکر منطقی را توسعه می‌دهند. در مقابل برخی از آن‌ها نیز عضلات سمت راست مغز را درگیر می‌کنند و تفکر جانبی (خلاقانه) را تقویت می‌کنند. معماهایی نیز هستند که هر دو نیمه مغز را به‌کار می‌گیرند و باعث رشد توام تفکر منطقی و جانبی می‌شوند.

نکات مهم در حل معما

نکته مهمی که در مهارت حل مسئله مطرح می‌باشد، این است که ما برای رسیدن به یک راه حل کارآمد و موثر، نیازمند تعادل در هر دو نیمه مغز و هر دو نوع تفکر هستیم. نیمه راست مغز مسئولیت تولید ایده‌های جدید، متفاوت و خلاقانه را دارد و نیمه چپ مغز نیز با تفکر منطقی، وظیفه قضاوت در مورد ایده‌ها، انتخاب مناسب‌ترین آن‌ها و بکار گرفتن‌شان در حل مسائل را بر عهده دارد. بنابراین برای ارتقاء مهارت حل مسئله باید در انتخاب معماهای تمرینی هر دو جنبه را در نظر داشت.

نکته دیگر این که، هر چه در حل معما مهارت پیدا کنیم، اعتماد به نفس‌مان بالاتر خواهد رفت و به همان نسبت راحت‌تر از عهده حل مسائل و مشکلات واقعی برخواهیم آمد. باید به این واقعیت توجه داشت که بسیاری از ناتوانایی‌هایمان از باورهای نادرست‌مان نشئت می‌گیرد. زمانی که اعتماد به نفس پایین باشد، باورمان در مورد توانایی‌هایمان دچار تزلزل خواهد شد.

بنابراین باید با تمرین و پشتکار، نسبت به بازسازی و تقویت اعتماد به نفس مبادرت کرد. هر معمایی که حل می‌کنیم، آجری است برای ساخت عمارت مجلل باورها و توانایی‌هایمان. و هر چه برای حل هر معما وقت می‌گذاریم و بیشتر ایده‌سازی می‌کنیم، در واقع بر استحکام این عمارت می‌افزاییم.

کودکان را فراموش نکنیم!

نکته آخر: در حل معماها نباید کودکان را فراموش کرد. ضمن اینکه می‌توان از مسائل و معماهای مخصوص کودکان (به اقتضای سن و درک‌شان) برای آن‌ها استفاده نمود، حتی در حل معماهای بزرگسالان نیز می‌توان (و باید!) از مشارکت کودکان استفاده کرد. در این راستا می‌توان ضمن تشریح مفهوم ساده‌ای از هر معما به کودک، با رویی خوش و تشویق، گام به گام با او پیش رفت و معما را حل نمود.

درست است که کودکان اطلاعات، دانش و تجربه ما بزرگ‌ترها را ندارند، ولی آن‌ها فکر باز و خلاق، و تخیل شگرفی دارند که برخی اوقات در ارائه راه‌حل‌های خلاقانه از بزرگتر‌ها پیشی می‌گیرند. به خصوص اگر به آن‌ها فرصت ابراز وجود دهیم و به نظراتشان اهمیت قائل شویم. از طرف دیگر این فرصت دادن‌ها باعث بالا رفتن عزت نفس و اعتماد به نفس آن‌ها می‌شود.

به قولی:              

به تخیل کودکان خود پروبال دهید، آن وقت است که از پرواز بلند آن‌ها شگفت‌زده خواهید شد!