تکنیک 5 چرا
فهرست مطالب
معرفی تکنیک 5 چرا
تکنیک 5 چرا (Five Whys Techniques) یکی از تکنیک‌های خلاقیت و ابزاری قدرتمند در تحلیل مشکلات و بهبود فرآیندهاست. این تکنیک به طور ویژه در متدولوژی‌های مدیریت کیفیت و حل مسئله به کار می‌رود. تکنیک 5 چرا توسط «ساکیشی تویودا» و «توشیواکی کیشیو» در شرکت تویوتا توسعه یافت و به دلیل سادگی و اثربخشی آن به سرعت در صنایع مختلف محبوب شد.
تعریف تکنیک 5 چرا
تکنیک 5 چرا به معنای تحلیل عمقی یک مشکل از طریق پرسش مکرر «چرا؟» برای شناسایی علت اصلی آن است. این روش بر این اصل استوار است که مشکلات عمیق‌تر و بنیادی‌تر معمولاً در لایه‌های زیرین مشکل قابل شناسایی هستند و با پرسیدن چرا پنج بار، می‌توان به علت واقعی رسید و از بروز مشکلات مشابه در آینده جلوگیری کرد.
نحوه کارکرد تکنیک
فرایند کار با تکنیک 5 چرا بسیار ساده است. در اینجا مراحل انجام این فرآیند را بررسی می‌کنیم:
1. شناسایی مشکل: ابتدا مشکل یا خطای مشخصی که نیاز به تحلیل دارد، شناسایی می‌شود.
2. پرسیدن چرا: سپس با پرسیدن «چرا» برای هر پاسخی که به دست می‌آید، تلاش می‌شود تا علت اصلی مشکل پیدا شود.
3. تکرار پرسش: این فرایند تا زمانی ادامه می‌یابد که به علت اصلی مشکل برسید. معمولاً پنج بار پرسیدن «چرا» کافی است، اما بسته به پیچیدگی مسئله ممکن است نیاز به پرسش‌های بیشتری باشد.
این تکنیک نه تنها به یافتن علت اصلی کمک می‌کند، بلکه به تیم‌ها و سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که به صورت سیستماتیک و منظم به تحلیل مشکلات بپردازند و راه‌حل‌های مؤثرتری ارائه دهند.
تحلیل مراحل تکنیک 5 چرا همراه با مثال
تکنیک 5 چرا شامل مراحل مشخصی است که در ادامه به تفصیل توضیح داده می‌شود:
شناسایی مشکل
اولین مرحله از تکنیک 5 چرا شناسایی دقیق مشکل است. این مرحله شامل توصیف روشن و واضح مشکلی است که باید حل شود. مشکل باید به گونه‌ای تعریف شود که همه اعضای تیم به طور یکسان آن را درک کنند. شناسایی صحیح مشکل پایه و اساس مراحل بعدی تکنیک است.
مثال: اگر در یک کارخانه تولیدی خط تولید به طور مکرر متوقف می‌شود، مشکل به این شکل شناسایی می‌شود: «خط تولید به طور مکرر متوقف می‌شود.»
پرسیدن چرا (مرحله اول)
در این مرحله، برای اولین بار سوال «چرا» پرسیده می‌شود. پاسخ به این سوال باید به شناخت علت‌های اولیه مشکل کمک کند. توجه داشته باشید که پاسخ‌ها باید دقیق و مبتنی بر شواهد باشند.
مثال: «چرا خط تولید به طور مکرر متوقف می‌شود؟» پاسخ ممکن است این باشد: «زیرا موتور نوار نقاله به طور مکرر خراب می‌شود.»
پرسیدن چرا (مرحله دوم)
پس از دریافت پاسخ به سوال اول، سوال «چرا» برای این پاسخ جدید پرسیده می‌شود. این مرحله به شناسایی علل و مشکلاتی که ممکن است به مشکل اصلی کمک کرده باشند، کمک می‌کند.
مثال: «چرا موتور نوار نقاله به طور مکرر خراب می‌شود؟» پاسخ ممکن است این باشد: «زیرا روغن‌کاری موتور به درستی انجام نمی‌شود.»
پرسیدن چرا (مرحله سوم)
مرحله سوم شامل پرسیدن سوال «چرا» برای پاسخ جدیدی است که در مرحله دوم به دست آمده است. این مرحله به عمق بیشتر در تحلیل مشکل و شناسایی علل اساسی‌تر کمک می‌کند.
مثال: «چرا روغن‌کاری موتور به درستی انجام نمی‌شود؟» پاسخ ممکن است این باشد: «زیرا برنامه‌ریزی برای نگهداری و تعمیرات به درستی اجرا نمی‌شود.»
پرسیدن چرا (مرحله چهارم)
در این مرحله، سوال «چرا» برای پاسخ جدید دیگری که در مرحله سوم به دست آمده است، پرسیده می‌شود. این مرحله به بررسی دلایل و عوامل نهایی که ممکن است به مشکل کمک کرده باشند، کمک می‌کند.
مثال: «چرا برنامه‌ریزی برای نگهداری و تعمیرات به درستی اجرا نمی‌شود؟» پاسخ ممکن است این باشد: «زیرا برنامه‌ریزی منظم برای نگهداری و تعمیرات وجود ندارد.»
پرسیدن چرا (مرحله پنجم)
آخرین مرحله شامل پرسیدن سوال «چرا» برای آخرین پاسخ دریافت شده است. این مرحله به شناسایی علت اصلی مشکل کمک می‌کند و به حل مشکل به طور مؤثرتر منجر می‌شود.
مثال: «چرا برنامه‌ریزی منظم برای نگهداری و تعمیرات وجود ندارد؟» پاسخ ممکن است این باشد: «زیرا نیاز به یک سیستم مدیریتی مؤثر برای نگهداری و تعمیرات وجود دارد که در حال حاضر وجود ندارد.»
جمع‌بندی مراحل
پس از شناسایی علت اصلی مشکل از طریق پنج مرحله پرسش «چرا»، تیم‌ها می‌توانند بر اساس یافته‌های خود راه‌حل‌های مؤثرتری ارائه دهند و برنامه‌هایی برای جلوگیری از بروز مشکلات مشابه در آینده ایجاد کنند. این تکنیک به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که با تحلیل عمیق‌تر مشکلات، به راه‌حل‌های دائمی و اساسی دست یابند.
مقایسه تکنیک 5 چرا با کنجکاوی کودکان
شاید بتوان تکنیک 5 چرا را با کنجکاوی کودکان در مورد پدیده‌های مختلف مقایسه کرد. کنجکاوی کودکان را وادار به پرسش‌های متعدد و بی‌پایان از بزرگترها می‌کند. «چرا» کلمه‌ای است که به کرات می‌توان از زبان کودکان شنید:
چرا سطح پنیر سوراخ سوراخ است؟
یا چرا آسمان آبی است؟
و همینطور چرا برف سفید است؟
و صدها چرای دیگر . . .
در واقع تکنیک 5 چرا همانند چراهای مکرر دوران کودکی است. اما با این تفاوت که کودکان برای گسترش فهم خود از دنیای اطرافشان می‌پرسند. ولی ما بزرگترها برعکس کودکان، از این تکنیک خلاقیت استفاده می‌کنیم تا با پرسش‌های مکرر، دانستنی‌هایمان را زیر سوال ببریم.
جمع‌بندی
تکنیک 5 چرا یک ابزار ساده اما قدرتمند برای شناسایی علل اصلی مشکلات است. این تکنیک به شما این امکان را می‌دهد که از طریق پرسش مکرر «چرا» به عمق مشکلات پی ببرید و علت‌های اصلی آنها را شناسایی کنید. با پیاده‌سازی صحیح این تکنیک، می‌توانید مشکلات را به صورت اساسی و سیستماتیک حل کنید و از بروز مشکلات مشابه در آینده جلوگیری کنید.
- نویسنده: رسول امید
2 دیدگاه برای “تکنیک 5 چرا ”
سلام،
ممنون از مطالب خوب و بسیار آموزنده‌ای که در سایت می‌گذارید.
من در مورد مطلب تکنیک چرا یه سوال داشتم. آیا تکنیک چرا که شما توضیح دادید با تکنیک ۵ چرا تفاوت داره؟ اگر تفاوتی نداره، چرا شما این مطلب رو با همون عنوان «تکنیک ۵ چرا» ننوشتید؟
سلام،
سپاس از لطف شما.
به نظر من عدد 5 در «تکنیک 5 چرا» یه‌جورایی ایجاد محدودیت می‌کنه که این امر با خلاقیت تناقض داره. در خلاقیت قراره محدودیت‌ها رو بشکنیم و آزادانه‌تر و با ذهن کاملا باز به مسائل فکر کنیم. بنابراین نباید این چراها به تعداد مشخصی محدود بشه. ممکنه شما در مواردی با 4 چرا به جواب یه موضوع و مسئله‌ای برسید. در مقابل برای یه مسئله و موضوع دیگه‌ای لازم باشه چراها رو تا 6 یا 7 بار هم تکرار کنید. چس الزاما نباید تعداد چراها 5 تا باشند. به همین دلیل من ترجیح می‌دم از عنوان «تکنیک چرا» استفاده کنم تا عنوان «تکنیک 5 چرا»!موفق، پیروز و خلاق باشید.