تعریف خلاقیت به زبان ساده

خلاقیت چیست و چه اهمیتی دارد؟

تعریف خلاقیت: شاید تاکنون ده‌ها و صدها بار کلمه خلاقیت را شنیده باشید، بدون اینکه در مورد چیستی آن فکر کرده باشید. در این مقاله می‌خواهیم خلاقیت را به زبان بسیار ساده تعریف کنیم و ببینیم خلاقیت چیست و چه چیزهایی را شامل می‌شود.

اگر بخواهیم در مورد معنی لغوی خلاقیت صحبت کنیم، واژه خلاقیت از خلق کردن و آفریدن می‌آید. پس خلاقیت یعنی آفرینندگی! به عبارتی دیگر و دقیق‌تر می‌توان گفت خلاقیت یعنی توان ساختن یا خلق کردن چیزی جدید است. این چیز جدید می‌تواند راهکاری جدید برای حل یک مشکل، یک روش جدید برای انجام فرآیندی خاص و یا یک دستگاه جدید برای سهولت انجام برخی کارها باشد.

ولی همان‌گونه که می‌دانید خلاقیت یک واژه علوم انسانی است. از طرف دیگر می‌دانیم که واژه‌ها و اصطلاحات علوم انسانی معمولا یک تعریف مشخص و منحصربه‌فردی ندارند. بنابراین دور از انتظار نیست که خلاقیت هم مانند سایر اصطلاحات و مفاهیم علوم انسانی، یک تعریف مشخص، دقیق و منحصربه‌فرد نداشته باشد. به همین دلیل هریک از صاحب‌نظران جنبه خاصی از خلاقیت را مد نظر گرفته و براساس آن تعریف خود را ارائه نموده‌اند.

مفهوم خلاقیت

اگر تعاریفی که از خلاقیت شده را لیست کنیم، به ده‌ها مورد می‌رسد. مسلما بخاطرسپاری این تعداد تعریف از یک واژه بسیار مشکل و حتی غیرممکن است. درواقع اصلا نیازی به این کار هم نیست. پس چه باید بکنیم؟

راه موثرتر درک مفهوم خلاقیت است. ازاین‌رو به جای اینکه به دنبال یافتن یک تعریف کامل و در واقع جامع و مانع برای این واژه باشیم،‌ باید سعی کنیم مفهوم آن را درک کنیم. برای درک کامل مفهوم خلاقیت هم لازم است تعداد زیادی از تعاریف را مرور کرد. ولی همان‌طور که گفتم، در این مقاله نمی‌خواهم مسئله را خیلی پیچیده کنم. به عکس بیشتر می‌خواهم به زبان ساده کلیاتی از مفهوم و تعریف خلاقیت را یاد بگیریم، تا شاید بتوانیم از این مهارت خدادادی بیش از پیش در امور مختلف روزمره زندگی‌مان استفاده کنیم. در مقالات دیگر مرتبط با خلاقیت سعی کردم از زوایای دیگری به این موضوع بپردازم تا بیشتر با این توانایی بشر آشنا شویم. 

و اما ادامه مقاله:

خلاقیت یعنی توانایی تولید ایده‌ها و راه‌حل‌های متعدد، جدید و مناسب برای حل مسائل و مشکلات

این تعریف خلاقیت ضمن ساده بودن، ویژگی‌های مهم آن را نیز بازگو می‌کند. این تعریف از چند قسمت تشکیل شده است:
۱٫ یک مسئله یا مشکلی پیش آمده که می‌خواهیم آن را حل کنیم. 
۲٫ برای حل کردن آن اقدام به تولید تعداد زیادی ایده می‌کنیم.
۳٫ سعی می‌کنیم ایده‌های تولید شده جدید باشند (قبلا برای چنین مشکلی، این ایده‌ها ارائه نشده باشند).
۴٫ ایده‌های تولیدی برای حل مسئله مورد نظر مناسب باشند و بتوان با انتخاب یک یا چند مورد از بهترین ایده‌ها، نسبت به حل مسئله اقدام نمود.

البته بدیهی است که برای حل مسئله باید به مهارت حل مسئله مجهز بود!

برای درک بهتر مفهوم خلاقیت و کارآیی آن در حل مسائل توصیه می‌کنم مقاله چرا خلاقیت و نوآوری؟ چه ضرورتی دارد که فرد خلاقی باشیم؟

حل خلاقانه مسئله چه تفاوتی با حل معمول مسائل دارد؟

فارغ از مبحث خلاقیت و تعریف بالا، به‌طور کلی، هر فرد وقتی در زندگی با مشکل و مسئلی روبرو می‌شود، سعی می‌کند راه‌حل مناسبی برای آن پیدا کند. این راه‌حل معمولا یک روش منطقی و معمول است که تقریبا همه مردم از آن برای مسئله مشابه استفاده می‌کنند. ولی وقتی پای خلاقیت به میان می‌آید، موضوع کمی فرق می‌کند. همان‌گونه که در تعریف بالا ذکر کردم، افراد خلاق به یک راه‌حل بسنده نمی‌کنند، حتی اگر آن راه‌حل کاملا منطقی و مناسب مسئله مورد نظر باشد. 

افراد خلاق دارای توانایی هستند که می‌توانند مسئله را از جنبه‌های مختلف بررسی کنند و در مدت کوتاهی ایده‌ها و راه‌حل‌های متعددی پیشنهاد کنند که بسیاری از آن‌ها تازگی دارند و قبلا کسی برای حل این مسئله به کار نبرده است. 

ممکن است بعضی از این ایده‌ها غیرمنطقی و یا غیرعملی به نظر برسند، ولی فرد خلاق با نگرش خلاقانه خود به موضوع، با تغییر و ترکیب این ایده‌های به ظاهر غیرمنطقی، راه‌حل یا راه‌حل‌هایی را ارئه می‌دهد. به همین دلیل فرد خلاق بسیار بهتر و موثرتر از روش معمول، مشکل را حل می‌کند.

چند نکته مهم در مورد چیستی خلاقیت

بسیاری از مردم برداشت‌های و تصورات نادرستی از خلاقیت دارند. این برداشت‌ها باعث شده که آنها خلاقیت را موضوعی پیچیده و دست‌نیافتی تصور کنند. در زیر سه خصوصیت از خلاقیت ارائه شده که در صورت توجه به آن‌ها می‌توان بیشتر با مقوله خلاقیت آشنا و مانوس شد:

۱٫ خلاقیت مختص افراد خاص نیست و همه مردم دارای این توانایی هستند. گرچه سطح آن در افراد مختلف متفاوت است. در واقع خلاقیت چیز عجیب و غریبی نیست، بلکه یکی از خصوصیات و توانایی‌های بشر است و ما حتی برخی اوقات بدون آن که شناختی از خلاقیت داشته باشیم، در حل مسائل‌مان از آن استفاده می‌کنیم.

۲٫ خلاقیت یک مهارت اکتسابی و قابل یادگیری است. افراد با هر سطحی از خلاقیت، قادر به فراگیری و ارتقاء سطح خلاقیت خود هستند.

۳٫ خلاقیت منحصر به امور و فعالیت‌های خاص نیست. بعضی از مردم خلاقیت را منحصر به فعالیت‌های هنری می‌دانند. برخی نیز آن را مختص فعالیت‌های سطح بالا و اختراع و اکتشاف می‌دانند. در صورتی که کاربرد خلاقیت بسیار گسترده بوده و شما می‌توانید از آن در کارها و مسائل کوچک زندگی روزمره تا مسائل بسیار پیچیده علمی و در سطح جهانی استفاده نمایید.

برای روشن‌تر شدن موضوع و رسیدن به تعریف خلاقیت در زیر دو مثال آورده شده، یکی اتفاق ظاهرا ساده‌ای در یک روستا و دومی یک موضوع ظاهرا مهم در سطح جهانی: 

الاغ و چاه

در روستایی از بد حادثه الاغی به درون چاهی متروک سقوط می‌کند. عمق چاه زیاد بود و دسترسی به الاغ سخت. اهالی دور هم جمع شدند تا چاره‌ای بیندیشند. هر یک راه حلی دادند.

یکی گفت: چند نفر برویم داخل چاه و الاغ را بلند کنیم و به بیرون از چاه هدایتش کنیم.
دیگری گفت: می‌توانیم دور کمر الاغ طنابی ببندیم و آن را بالا بکشیم.
سومی گفت: اطراف چاه را بکنیم و یک سطح شیب‌دار درست کنیم تا الاغ از طریق آن بیرون بیاید (یک نظر نسبتا متفاوت و خلاقانه!).

ولی چاه بسیار عمیق بود و الاغ بسیار سنگین و بنابراین هیچ‌کدام از ایده‌ها عملی نبود. روستائیان وقتی دیدند به‌هیچ طریقی نمی‌توانند الاغ را از چاه بیرون بیاورند، برخلاف میل‌شان، تصمیم گرفتند الاغ را زنده‌به‌گور کنند تا زودتر بمیرد و بیشتر از این زجر نکشد. هریک بیلی آوردند و با ناراحتی شروع کردند به پر کردن چاه. اما وقتی خاک‌ها روی الاغ می‌ریخت، او خاک‌های روی بدنش را می‌تکاند و زیر پایش می‌ریخت و وقتی خاک زیر پایش بالا می‌آمد سعی می‌کرد روی خاک‌ها بایستد. روستائیان هر چه بیشتر خاک ریختند، الاغ بالاتر آمد و بالاخره در برابر چشمان حیرت زده روستائیان الاغ بدون مشکل خاصی از چاه بیرون آمد!

ناسا و مشکل خودکار 

وقتی ناسا برنامه فرستادن فضانوردان به فضا را آغاز کرد، با مشکل کوچکی روبرو شد. صرف نظر از اینکه این داستان چقدر واقعیت دارد و یا ندارد، مثال خوبی برای درک بهتر مفهوم خلاقیت است. بنابراین به ادامه داستان توجه نمایید:

آن‌ها دریافتند که خودکارهای موجود، در فضای کار نمی‌کنند. به‌دلیل عدم وجود جاذبه در فضا جوهر خودکار به سمت پایین جریان نمی‌یابد و روی سطح کاغذ نمی‌ریزد.

ناسا برای حل این مشکل با شرکت مشاورین اندرسون قرارداد بست. تحقیقات بیش از یک دهه طول کشید، ۱۲ میلیون دلار صرف شد و در نهایت آن‌ها خودکاری طراحی کردند که در محیط بدون جاذبه می‌نوشت، زیر آب کار می‌کرد، روی هر سطحی حتی کریستال نیز می‌نوشت و از دمای زیر صفر تا ۳۰۰ درجه سانتیگراد بالای صفر کار می‌کرد. 

روس‌ها نیز در هنگان اعزام فضانوردان به فضا با چنین مشکلی روبرو شدند ولی آن‌ها راه‌حل ساده‌تری داشتند: 

آن‌ها از مداد استفاده کردند! (به همین سادگی)

 حل مسئله با استفاده از دو دیدگاه مختلف

در واقع در دو کشور آمریکا و شوروی سابق از دو دیدگاه و روش مختلف برای حل این مساله استفاده کردند: 

در آمریکا تمرکز روی راه‌حل (نوشتن در فضا با خودکار) بود. می‌خواستند خودکاری اختراع کنند که در شرایط بدون جاذبه بنویسد. ولی در شوروی تمرکز اصلی روی مشکل (نوشتن در فضا) بود و مهم نبود که این وسیله از جنس خودکار باشد، مداد باشد و یا حتی زغال باشد. مهم رفع مشکل و رسیدن به هدف، یعنی نوشتن در فضا بود.

 در دو مثال فوق دیدیم که خلاقیت ساده‌تر از آن است که فکر می‌کنیم. فقط باید باور داشته باشیم که همه ما این توانایی خدادادی را داریم و با کمی تفکر و تغییر نگرش در برخورد با مسائل می‌توانیم به راحتی ایده‌های بکر و راه‌حل‌های منحصر به فردی برای مسائل و مشکلات پیدا کینم.

شما در مورد خلاقیت چگونه فکر می‌کنید؟ آیا بهتر نیست در مواجهه با مسائل خرد و کلان زندگی، کمی متفاوت‌تر فکر کنیم و به راه‌حل‌های معمول و کلیشه‌ای اکتفا نکنیم؟  

با ما در ارتباط باشید!

آیا تجربه یا نکته قابل ذکری در مورد خلاقیت دارید؟ 

آیا سوال و ابهامی در این مورد برایتان پیش آمده؟

در این صورت حتما آن‌ها را در قسمت «نظر بدهید» (پایین همین صفحه) با ما به اشتراک بگذارید.

مقاله «تعریف خلاقیت به زبان ساده» که در بالا خواندید، قسمت بسیار کوچکی از دوره آموزش غیرحضوری «خلاقیت در ۱۰ هفته» است. در این دوره بسیار استثنایی و کاربردی به‌طور مفصل در مورد خلاقیت و کاربردهای آن در زندگی بحث شده است. همچنین در این دوره تمرین‌های عملی برای رسیدن به تفکر خلاق و تبدیل شدن به فردی خلاق پیش بینی شده است. این دوره اختصاصا برای والدین و مربیان کودک طراحی شده تا این عزیزان بتوانند فرزندان و کودکانی خلاق پرورش دهند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره استثناییآموزش غیرحضوری «خلاقیت در ۱۰ هفته» روی تصویر زیر کلیک کنید.

رسول امید