شاید تاکنون ده‌ها و صدها بار کلمه خلاقیت را شنیده باشید، بدون اینکه در مورد چیستی آن فکر کرده باشید. در این مقاله می‌خواهیم تعریف خلاقیت را به زبان بسیار ساده بیان کنیم و ببینیم خلاقیت چیست و چه چیزهایی را شامل می‌شود. در ادامه چند تعریف ساده از خلاقیت بیان می‌کنیم تا به جنبه‌های مختلف آن پی ببریم:
خلاقیت به توانایی تولید ایده‌ها، راه‌حل‌ها و محصولات جدید و نوآورانه اشاره دارد که می‌تواند در هر زمینه‌ای از زندگی، از هنر و علم گرفته تا کسب‌وکار و فناوری، به کار گرفته شود.
به عبارتی دیگر خلاقیت به معنای توانایی ایجاد چیزهای جدید یا حتی فکر کردن به چیزهای جدید و ایده‌پردازی در مورد آنها است. این توانایی به ما کمک می‌کند تا از چارچوب‌های رایج و مرسوم فراتر برویم و به ایده‌ها، راه‌حل‌ها و روش‌های جدیدی برسیم که شاید دیگران به آنها فکر نکرده باشند. خلاقیت در واقع همان نیرویی است که ما را وادار می‌کند با نگاه متفاوت به دنیای اطرافمان بنگریم و راهکارهای تازه‌ای برای مسائل و چالش‌ها پیدا کنیم.
در واقع فرآیند خلاقیت شامل تفکر خارج از چارچوب، ترکیب ایده‌های موجود به روش‌های جدید و ایجاد ارتباطات بین مفاهیم مختلف است. خلاقیت نه تنها به فرد کمک می‌کند تا به مسائل و چالش‌ها پاسخ دهد، بلکه می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایت شغلی نیز منجر شود.
حالا که تا حدودی متوجه شدیم خلاقیت چیست، در این قسمت چند مثال بسیار ساده می‌زنیم تا چیستی و تعریف خلاقیت را بهتر درک کنیم:
تصور کنید که در خانه مواد غذایی محدودی دارید و می‌خواهید یک وعده غذایی خوشمزه درست کنید. خلاقیت در این شرایط به شما کمک می‌کند تا با ترکیب مواد موجود، یک غذای جدید و جذاب تهیه کنید که قبلاً آن را امتحان نکرده‌اید. چه بسا این غذا آنقدر جذاب و خوشمزه شود که به عنوان یک غذای جدید وارد برنامه غذایی شما و خانواده‌تان شود (خلاقیت در آشپزی)!
فرض کنید که یک کودک در حال بازی است و با استفاده از چند تکه کاغذ و مقداری چسب، یک اسباب‌بازی جدید می‌سازد. این هم خلاقیت به حساب می‌آید. با ساخت این اسباب بازی جدید، نه تنها مهارت خلاقیت، بلکه اعتماد به نفس کودک هم رشد می‌کند!
این مثال‌ها نشان می‌دهند که خلاقیت در همه جا، در مورد هر چیزی و در هر لحظه‌ای از زندگی ما می‌تواند حضور داشته باشد. پس نباید خلاقیت را چیز عجیب و دست‌نیافتنی تصور کنیم.
خلاقیت می‌تواند در زمینه‌های مختلفی از جمله هنر، علم، کارهای روزمره و حتی روابط اجتماعی ما نقش مهمی ایفا کند. درک این نکته که خلاقیت محدود به هنرمندان یا دانشمندان نیست، بلکه قابلیتی است که همه ما می‌توانیم آن را در خودمان پرورش دهیم و از آن بهره‌مند شویم، اهمیت ویژه‌ای دارد.
در مورد اهمیت خلاقیت هم می‌توان به موارد استفاده بسیار زیاد و متنوع آن اشاره کرد. خلاقیت را می‌توان برای حل مسائل شخصی، خانوادگی و شغلی بکار برد. بسیاری از سازمان‌های موفق کشور و دنیا، سهم بزرگی از موفقیت خود را مدیون خلاقیت و نوآوری مدیران و کارکنان خود هستند. در دنیای امروز، جایی که تغییرات سریع و رقابت شدید وجود دارد، خلاقیت به عنوان یک عامل کلیدی در موفقیت فردی و سازمانی شناخته می‌شود.
اهمیت خلاقیت و به خصوص خلاقیت سازمانی در دنیای مدرن به وضوح قابل مشاهده است. سازمان‌ها و کسب‌وکارهایی که به خلاقیت اهمیت می‌دهند، قادر به شناسایی فرصت‌های جدید، حل مشکلات پیچیده و ارائه محصولات و خدمات نوآورانه هستند. این امر به آنها کمک می‌کند تا در بازار رقابتی باقی بمانند و به رشد و توسعه پایدار دست یابند. همچنین، خلاقیت می‌تواند به بهبود روحیه و انگیزه کارکنان کمک کند، زیرا آنها احساس می‌کنند که در فرآیند تصمیم‌گیری و نوآوری مشارکت دارند. به طور کلی، خلاقیت نه تنها به عنوان یک مهارت فردی، بلکه به عنوان یک دارایی استراتژیک برای سازمان‌ها و جوامع به شمار می‌آید.
بنابراین لازم است به آموزش خلاقیت و کسب مهارت در زمینه خلاقیت، بیش از پیش اهمیت دهیم تا هم در زندگی شخصی و هم در شغل و حرفه خود از تاثیرات مثبت آن بهره‌مند شویم.
اگر بخواهیم در مورد معنی لغوی خلاقیت صحبت کنیم، واژه خلاقیت از خلق کردن و آفریدن می‌آید. پس خلاقیت یعنی آفرینندگی! به عبارتی دیگر و دقیق‌تر در مورد تعریف خلاقیت، می‌توان گفت خلاقیت یعنی توانایی ساختن یا خلق کردن چیزی جدید است. این چیز جدید می‌تواند راهکاری جدید برای حل یک مشکل، یک روش جدید برای انجام فرآیندی خاص و یا یک دستگاه جدید برای سهولت انجام برخی کارها باشد.
ولی همان‌گونه که می‌دانید خلاقیت یک واژه علوم انسانی است. از طرف دیگر می‌دانیم که واژه‌ها و اصطلاحات علوم انسانی معمولا یک تعریف مشخص و منحصربه‌فردی ندارند. بنابراین دور از انتظار نیست که خلاقیت هم مانند سایر اصطلاحات و مفاهیم علوم انسانی، یک تعریف مشخص، دقیق و منحصربه‌فرد نداشته باشد. به همین دلیل هریک از صاحب‌نظران جنبه خاصی از خلاقیت را مد نظر گرفته و براساس آن تعریف خود را ارائه نموده‌اند.
اگر تعاریفی که از خلاقیت شده را لیست کنیم، به ده‌ها مورد می‌رسد. مسلما بخاطرسپاری این تعداد تعریف از یک واژه بسیار مشکل و حتی غیرممکن است. درواقع اصلا نیازی به این کار هم نیست. پس چه باید بکنیم؟
راه موثرتر درک مفهوم خلاقیت است. ازاین‌رو به جای اینکه به دنبال یافتن یک تعریف کامل و در واقع جامع و مانع برای این واژه باشیم، باید سعی کنیم مفهوم آن را درک کنیم. برای درک کامل مفهوم خلاقیت هم لازم است تعداد زیادی از تعاریف را مرور کرد. ولی همان‌طور که گفتم، در این مقاله نمی‌خواهم مسئله را خیلی پیچیده کنم. به عکس بیشتر می‌خواهم به زبان ساده کلیاتی از مفهوم و تعریف خلاقیت را یاد بگیریم، تا شاید بتوانیم از این مهارت خدادادی بیش از پیش در امور مختلف روزمره زندگی‌مان استفاده کنیم. در مقالات دیگر مرتبط با خلاقیت سعی کردم از زوایای دیگری به این موضوع بپردازم تا بیشتر با این توانایی بشر آشنا شویم.
در ادامه این مقاله و برای رسیدن به درک بهتری از خلاقیت، بیایید یکی از تعاریف نسبتا کامل خلاقیت را در نظر بگیریم و آن را از جنبه‌های مختلف تحلیل کنیم. مثل تعریف زیر:
خلاقیت یعنی توانایی تولید ایده‌ها و راه‌حل‌های متعدد، جدید و مناسب برای حل مسائل و مشکلات!
این تعریف خلاقیت ضمن ساده بودن، ویژگی‌های مهم آن را نیز بازگو می‌کند. این تعریف از چند قسمت تشکیل شده است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
البته بدیهی است که برای حل مسئله نیاز به مهارت داریم! بنابراین مطالعه مقاله مهارت حل مسئله هم کمک کننده خواهد بود.
فارغ از مبحث خلاقیت و تعریف بالا، به‌طور کلی، هر فرد وقتی در زندگی با مشکل و مسئله‌ای روبرو می‌شود، سعی می‌کند راه‌حل مناسبی برای آن پیدا کند. این راه‌حل معمولا یک روش منطقی و معمول است که تقریبا همه مردم از آن برای مسئله مشابه استفاده می‌کنند. ولی وقتی پای خلاقیت به میان می‌آید، موضوع کمی فرق می‌کند. همان‌گونه که در تعریف بالا ذکر کردم، افراد خلاق به یک راه‌حل بسنده نمی‌کنند، حتی اگر آن راه‌حل کاملا منطقی و مناسب مسئله مورد نظر باشد. پس چکار می‌کنند؟!
افراد خلاق دارای توانایی هستند که می‌توانند مسئله را از جنبه‌های مختلف بررسی کنند و در مدت کوتاهی ایده‌ها و راه‌حل‌های متعددی پیشنهاد کنند که بسیاری از آنها تازگی دارند و قبلا کسی برای حل این مسئله، آن ایده‌ها را به‌کار نبرده است.
ممکن است بعضی از این ایده‌ها غیرمنطقی و یا غیرعملی به نظر برسند، ولی فرد خلاق با نگرش خلاقانه خود به موضوع، با تغییر و ترکیب این ایده‌های به ظاهر غیرمنطقی، راه‌حل یا راه‌حل‌هایی را ارئه می‌دهد که بسیار کارساز هستند. به همین دلیل فرد خلاق با ذهن پویایی که دارد بسیار بهتر و موثرتر از روش معمول، مشکل را حل می‌کند.
بسیاری از مردم برداشت‌ها و تصورات نادرستی از خلاقیت دارند. این برداشت‌ها باعث شده که آنها خلاقیت را موضوعی پیچیده و دست‌نیافتی تصور کنند. در زیر سه خصوصیت از خلاقیت ارائه شده که در صورت توجه به آنها می‌توان بیشتر با مقوله خلاقیت آشنا و مانوس شد:
برای روشن‌تر شدن موضوع و رسیدن به تعریف خلاقیت، در زیر دو مثال آورده‌ام. اولی مسئله بسیار ساده‌ای است که در یک روستا اتفاق افتاده و دومی یک موضوع ظاهرا مهم در سطح جهانی! توجه داشته باشیم که در اینجا اصلا صحت و سقم این دو موضوع مورد نظر ما نیست، بلکه فقط برای آشنایی عملی با خلاقیت مطرح می‌شود. بنابراین صرف نظر از اینکه چقدر این دو موضوع واقعیت دارد و اتفاق افتاده است، به نتیجه‌ای که از نقل آنها برای درک بهتر مفهوم خلاقیت عایدمان می‌شود، توجه داریم.
در روستایی از بد حادثه الاغی به درون چاهی متروک سقوط می‌کند. عمق چاه زیاد بود و دسترسی به الاغ سخت. اهالی دور هم جمع شدند تا چاره‌ای بیندیشند. هر یک راه حلی دادند.
یکی گفت: چند نفر برویم داخل چاه و الاغ را بلند کنیم و به بیرون از چاه هدایتش کنیم.
دیگری گفت: می‌توانیم دور کمر الاغ طنابی ببندیم و آن را بالا بکشیم.
سومی گفت: اطراف چاه را بکنیم و یک سطح شیب‌دار درست کنیم تا الاغ از طریق آن بیرون بیاید (یک نظر نسبتا متفاوت و خلاقانه!).
ولی چاه بسیار عمیق بود و الاغ بسیار سنگین و بنابراین هیچ‌کدام از ایده‌ها عملی نبود. روستائیان وقتی دیدند به‌هیچ طریقی نمی‌توانند الاغ را از چاه بیرون بیاورند، برخلاف میل‌شان، تصمیم گرفتند الاغ را زنده‌به‌گور کنند تا زودتر بمیرد و بیشتر از این زجر نکشد. هریک بیلی آوردند و با ناراحتی شروع کردند به پر کردن چاه. اما وقتی خاک‌ها روی الاغ می‌ریخت، او خاک‌های روی بدنش را می‌تکاند و زیر پایش می‌ریخت و وقتی خاک زیر پایش بالا می‌آمد سعی می‌کرد روی خاک‌ها بایستد. روستائیان هر چه بیشتر خاک ریختند، الاغ بالاتر آمد و بالاخره در برابر چشمان حیرت زده روستائیان الاغ بدون مشکل خاصی از چاه بیرون آمد!
وقتی ناسا برنامه فرستادن فضانوردان به فضا را آغاز کرد، با مشکل کوچکی روبرو شد. صرف نظر از اینکه این داستان چقدر واقعیت دارد و یا ندارد، مثال خوبی برای درک بهتر مفهوم خلاقیت است. بنابراین به ادامه داستان توجه نمایید:
آنها دریافتند که خودکارهای موجود، در فضای کار نمی‌کنند. به‌دلیل عدم وجود جاذبه در فضا جوهر خودکار به سمت پایین جریان نمی‌یابد و روی سطح کاغذ نمی‌ریزد.
ناسا برای حل این مشکل با شرکت مشاورین اندرسون قرارداد بست. تحقیقات بیش از یک دهه طول کشید، 12 میلیون دلار صرف شد و در نهایت آنها خودکاری طراحی کردند که در محیط بدون جاذبه می‌نوشت، زیر آب کار می‌کرد، روی هر سطحی حتی کریستال نیز می‌نوشت و از دمای زیر صفر تا 300 درجه سانتیگراد بالای صفر کار می‌کرد.
روس‌ها نیز در هنگام اعزام فضانوردان به فضا با چنین مشکلی روبرو شدند، ولی آنها راه‌حل ساده‌تری داشتند:
آنها از مداد استفاده کردند! (به همین سادگی)
در مورد مشکل خودکار در فضا، دو کشور آمریکا و شوروی سابق از دو دیدگاه و روش مختلف برای حل این مسئله استفاده کردند:
در آمریکا تمرکز روی راه‌حل (نوشتن در فضا با خودکار) بود. می‌خواستند خودکاری اختراع کنند که در شرایط بدون جاذبه بنویسد. ولی در شوروی تمرکز اصلی روی مشکل (نوشتن در فضا) بود و مهم نبود که این وسیله از جنس خودکار باشد، مداد باشد و یا حتی زغال باشد. مهم رفع مشکل و رسیدن به هدف، یعنی نوشتن در فضا بود. (در مورد این موضوع به تفصیل در مقاله بازتعریف مسئله صحبت کرده‌ایم، بنابراین می‌توانید با مطالعه آن، بهتر با این دو روش حل مسئله آشنا شوید.)
همه ما در زندگی روزمره خودمان با مسائل و مشکلات متعددی رویرو می‌شویم. حتی شاید بتوان گفت زندگی یعنی حل مسئله! از طرف دیگر اگر کمی دقت کنیم متوجه می‌شویم که کیفیت زندگی اغلب افراد به طور مستقیم یا غیرمستقیم، به توانایی آنها در حل مسئله مربوط می‌شود. بنابراین اگر خواهان زندگی با کیفیت بالا و متفاوت هستیم باید از این ابزار کارآمد نهایت استفاده را ببریم. باید با مجهز شدن به مهارت خلاقیت نسبت به حل خلاقانه مسائل خود اقدام کنیم.
در دو مثال فوق دیدیم که خلاقیت ساده‌تر از آن است که فکر می‌کنیم. فقط باید باور داشته باشیم که همه ما این توانایی خدادادی را داریم و با کمی تفکر و تغییر نگرش در برخورد با مسائل می‌توانیم به راحتی ایده‌های بکر و راه‌حل‌های منحصر به فردی برای مسائل و مشکلات پیدا کینم.
فراتر از این مقاله شما می‌توانید با مطالعه و یادگیری تکنیک‌های خلاقیت هم اشراف بیشتری نسبت به مفهوم و تعریف خلاقیت پیدا کنید و هم با استفاده از این تکنیک‌ها مسائل‌تان را به راحتی حل کنید. تکنیک‌هایی مثل تکنیک طوفان فکری، تکنیک شش کلاه تفکر، تکنیک 5 چرا، تکنیک اسکمپر و سایر تکنیک‌ها.
شما در مورد خلاقیت چگونه فکر می‌کنید؟ آیا از خلاقیت برای حل مسائل و مشکلات روزمره زندگی و مسائل شغلی استفاده می‌کنید؟
به خودم و به شما توصیه می‌کنم در مواجهه با مسائل خرد و کلان زندگی، کمی متفاوت‌تر فکر کنیم و به راه‌حل‌های معمول و کلیشه‌ای اکتفا نکنیم. هر از گاهی به جای تفکر خطی، تفکر غیرخطی را امتحان کنیم!
این کارگاه ویژه کارکنان سازمان‌ها، شرکت‌ها و دانشگاهیان است. اگر در شرایط اقتصادی حال حاضر به دنبال رشد و بهره‌وری خود، کارکنان و سازمانتان هستید، این کارگاه را از دست ندهید.
8 دیدگاه برای “تعریف خلاقیت به زبان ساده ”
سلام،
ممنون از مقالات بسیار مفیدتون. لطفا در مقالات از کسب‌وکارها هم مثال بزنید تا استفاده کنیم.
سلام جناب صمدی
سپاس از نظر لطفی که دارید. در مورد مثال از کسب‌وکارها در مقالات، باید عرض کنم که من اخیرا سایتی با عنوان «سازمان خلاق» (https://sazmanekhalagh.ir) راه‌اندازی کرده‌ام و قراره مقالات مرتبط با کسب‌وکارها رو در اون سایت ارائه بدم و مسلما در اون مقالات مثال‌هایی هم برای درک بهتر مطالب در زمینه کسب‌وکاری ارائه خواهد شد. در این سایت یعنی سایت «معلم خلاق» از این به بعد بیشتر به خلاقیت کودکان خواهم پرداخت و مخاطبان اصلی سایت والدین، معلمان و مربیان کودک خواهند بود و مقالات هم در همین زمینه خواهند بود.
مجددا از دیدگاهی که ارائه دادید سپاسگزارم.
امید - مدیر سایت
ممنون، بسیار عالی و آموزنده بود. مقاله ای بسیار مفید، با زبان ساده و با مثالهای قابل درک از تعریف خلاقیت!
سپاس از لطف شما، موفق و خلاق باشید!
عالی بود. ممنون
سپاس از لطف شما. موفق باشید.
ممنون مقاله خوبی بود
سپاس از نظر لطف شما. موفق باشید.