این کارگاه ویژه کارکنان سازمان‌ها، شرکت‌ها و دانشگاهیان است. اگر در شرایط اقتصادی حال حاضر به دنبال رشد و بهره‌وری خود، کارکنان و سازمانتان هستید، این کارگاه را از دست ندهید.
تکنیک شش کلاه تفکر
فهرست مطالب
تکنیک شش کلاه تفکر (six thinking hats technique) یکی از مهمترین تکنیک‌های خلاقیت است. ابداع کننده این تکنیک، ادوارد دوبونو (پدر تفکر خلاق) است.
ادوارد دوبونو، پدر تفکر خلاق
آقای دوبونو که به عنوان مُبدع نظریه «تفکر جانبی» هم شناخته می‌شود، کتابی با عنوان «شش کلاه تفکر» نیز نوشته که به زبان فارسی هم ترجمه شده است.
در این تکنیک دوبونو به‌طور کلی با استفاده از شش سبک فکری، موضوع یا مسئله مورد نظر را بررسی می‌کند. برای هریک از شش سبک فکری نیز یک کلاه با رنگی مخصوص در نظر گرفته است. درواقع رنگ کلاه‌ها نمایان‌گر طرز تفکر و نگرش افراد است.
دوبونو با ارائه تکنیک شش کلاه تفکر، سعی می‌كند به‌كسانی كه دورهم جمع می‌شوند، بياموزد كه تک‌بعدی فکر نکنند. به تفكر خود وسعت دهند و آنگاه به راه‌های خلاق بينديشند. در نهایت با یک هماهنگی مدبرانه نتايج را طبقه‌بندی کنند و در تصميم‌گيری و حل مسائل از آن استفاده كنند.
در تکنیک 6 کلاه تفکر افراد با گذاشتن هر یک از کلاه‌ها بر سرشان، سبک فکری‌شان را براساس رنگ کلاه‌شان تغییر می‌دهند. در واقع این افراد سعی می‌کنند نقش بازی کنند. یکی از مهمترین موانع تفکر در زمینه‌های مختلف، عملکرد تدافعی ما است. ما با گذاشتن هریک از کلاه‌ها بر سرمان، این فرصت را به خودمان می‌دهیم تا بدون تعصب و پیش‌داوری، در نقش خصوصیات فردی آن کلاه، درباره موضوعات مختلف فکر کنیم و حرف بزنیم.
حالا به خصوصیات هریک از کلاه‌ها می‌پردازیم:
کلاه سفید
کلاه سفید مربوط به واقعیت‌ها، اطلاعات و ارقام ملموس می‌شود. سفيد، رنگی خنثی و منفعل است. كلاه سفيد با موضوعات و شكل‌های انفعالی سر و كار دارد. کسی که این کلاه را بر سر گذاشته، واقعيت‌ها را بدون هيچ‌گونه قضاوتی مورد کنکاش قرار می‌دهد. مثل یک کامپیوتر که بدون دخالت دادن احساسات و عواطف، و فقط براساس داده‌ها عمل می‌کند و نتیجه را ارائه می‌هد. فردی که این نقش را بازی می‌کند واقعیت‌ها را بی‌طرفانه بیان کند و تفاسیر و تحلیل‌ها کاری نداشته باشد.
کلاه قرمز
این کلاه به عکس کلاه سفید، متکی بر احساسات است. رنگ قرمز نشانه خشم، شور و هيجان است. در کلاه قرمز بينش هيجانی و جنبه‌های احساسی و غيراستدلالی مدنظر می‌باشد. در واقع این رنگ کلاه ابزار مناسبی برای بيرون ريختن احساسات است. این احساسات است که تفکر ما را شکل می‌دهد و آن را با نیازهای ما و مقتضیات زمانه متناسب می‌کند. استفاده از کلاه قرمز به متفکر فرصت ارائه احساساتش در مورد موضوع مورد را بحث می‌دهد.
کلاه مشکی
در تکنیک شش کلاه تفکر، کلاه سیاه به‌طور خاص روی نظرات منطقیِ منفی تاکید دارد. رنگ سیاه نشانه منفی‌نگری و افسردگی است. بنابراین فردی که با این رنگ کلاه در جلسه حضور پیدا می‌کند، جنبه‌های منفی و بدبينانه موضوع را ابراز می‌کند. صاحب کلاه سیاه یادآوری می‌کند که موضوع مورد بحث با تجارب یا دانش موجود در آن زمینه سنخیت ندارد. او دلایل عدم موفقیت و شکست را برمی‌شمرد.
کلاه زرد
کلاه زرد تفکر سازنده مثبت را نمایندگی می‌کند. زرد نشانه آفتاب و مثبت است. تفکر فرد صاحب کلاه زرد بر محاسن و مزایا استوار است. وی همیشه جنبه‌های مثبت و خوشبينانه موضوع مورد بررسی قرار می‌دهد. می‌توان گفت که گرایشات کلاه زرد درست نقطه مقابل تمایلات کلاه سیاه است. هر چه کلاه سیاه منفی‌نگر کلاه زرد مثبت‌اندیش است.
کلاه سبز
رنگ سبز نشانه رويش و باروری است و کلاه سبز سمبل تفکر خلاق و تفکر جانبی است. به همین جهت از کلاه سبز برای ابراز ایده‌ها و راه‌حل‌های جدید و خلاقانه استفاده می‌شود. صاحب کلاه سبز از نظرات کهنه و تکراری گریزان است و از نظرات نو و متفاوت استقبال می‌کند. این کلاه به تغییر علاقه‌مند است و بنابراین روی تغییر و تحول متمرکز می‌شود.
کلاه آبی
آخرین کلاه تکنیک شش کلاه تفکر، به رنگ آبی است. این کلاه روی تفکر متمرکز است. بنابراین وقتی کسی کلاه آبی را بر سر می‌گذارد دیگر درمورد یک «موضوع» فکر نمی‌کند، بلکه درمورد «تفکرِ درباره یک موضوع» فکر می‌کند. کلاه آبی کنترل کننده و سازمان دهنده اندیشه‌ها است. کسی که این کلاه را بر سر گذاشته، نظرات بقیه کلاه‌ها را مورد ارزیابی قرار داده و سازمان‌دهی می‌کند. در ضمن رنگ آبی سرد است.
یک مثال عملی در مورد استفاده از تکنیک شش کلاه تفکر در یک کافه محلی
یک کافه محلی به نام «کافه خلاق» تصمیم دارد منوی خود را به‌روزرسانی کند و نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های جدیدی به آن اضافه کند. مدیر کافه از تیم خود می‌خواهد تا با استفاده از تکنیک شش کلاه تفکر، این موضوع را بررسی کنند و بهترین تصمیم را بگیرند. در زیر نظر هر کلاه را بررسی می‌کنیم:
1. کلاه سفید (اطلاعات):
اعضای تیم با کلاه سفید به جمع‌آوری اطلاعات موجود می‌پردازد. اطلاعات شامل بازخورد مشتریان، ترندهای جدید در صنعت کافه، و عملکرد فروش نوشیدنی‌های فعلی است.
2. کلاه قرمز (احساسات):
تیم با کلاه قرمز احساسات و حدسیات خود را بیان می‌کند. اعضا احساسات خود را درباره منوی فعلی و ایده‌های جدید به اشتراک می‌گذارند، مانند اینکه کدام نوشیدنی‌ها محبوب‌تر خواهند بود یا کدام ترکیبات ممکن است مشتریان را جذب کند.
3. کلاه سیاه (منفی‌نگری):
اعضاء با کلاه سیاه به بررسی مشکلات و ریسک‌های احتمالی می‌پردازد. مثلاً اینکه برخی از نوشیدنی‌های جدید ممکن است هزینه‌های بالایی داشته باشند یا ممکن است با ذائقه اکثر مشتریان سازگار نباشند.
4. کلاه زرد (مثبت‌نگری):
افراد تیم با کلاه زرد به بررسی مزایا و فرصت‌های احتمالی می‌پردازند. مثلاً اینکه اضافه کردن نوشیدنی‌های جدید می‌تواند مشتریان جدیدی را جذب کند و فروش را افزایش دهد.
5. کلاه سبز (خلاقیت):
تیم کافه خلاق با کلاه سبز به ایده‌پردازی خلاقانه می‌پردازد. ایده‌های جدید و خلاقانه برای نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های منو ارائه می‌شود، مانند ایجاد نوشیدنی‌های فصلی یا استفاده از مواد محلی و ارگانیک.
6. کلاه آبی (مدیریت فرآیند):
مدیر تیم با کلاه آبی فرآیند را هدایت می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که تمامی جوانب بررسی شده‌اند. در نهایت، او تصمیم نهایی را با توجه به نظرات و اطلاعات جمع‌آوری شده می‌گیرد و برنامه‌ای برای اجرای تغییرات تهیه می‌کند.
تصمیم نهایی: با توجه به تحلیل‌های انجام شده، تصمیم نهایی کلاه آبی این است که «کافه خلاق» منوی خود را به‌روزرسانی کرده و چند نوشیدنی جدید فصلی و با استفاده از مواد محلی و ارگانیک به منو اضافه کند. البته برای کاهش ریسک‌ها، ابتدا این نوشیدنی‌ها به صورت محدود و به عنوان پیشنهاد ویژه به مشتریان ارائه می‌شوند تا بازخورد آنها جمع‌آوری شود. همچنین، نوشیدنی‌هایی که فروش کمتری دارند، از منو حذف خواهند شد. این رویکرد به «کافه خلاق» اجازه می‌دهد تا با مدیریت هزینه‌ها و بهره‌گیری از نظرات مشتریان، منویی جذاب و سودآور ارائه دهد.
تمرین
برای درک بهتر این تکنیک و تجربه عملی آن شما هم می توانید موضوعی را تعیین کنید. سپس براساس خصوصیات فکری هریک از کلاه‌های رنگی در مورد موضوع فکر کنید و تفکرات خود را بنویسید. در نهایت با استفاده از تفکرات کلاه آبی افکار سایر کلاه‌ها را جمع‌بندی کنید.
تمرین تکنیک شش کلاه تفکر به عنوان بازی جذاب برای کودکان
تمرین تکنیک شش کلاه تفکر را حتی می‌توانید به صورت یک بازی شاد و سرگرم کننده با کودکان هم انجام دهید. برای این منظور لازم است ابتدا شخصیت هریک از کلاه‌ها را برای کودکان توضیح دهید. بعد کلاه‌های رنگی را در اختیار کودکان قرار دهید تا بر سرشان بگذارند. سپس از آنها بخواهید تا به نوبت براساس نوع تفکر کلاهی که بر سر دارند، نظر و تفکرشان در مورد موضوع یا مسئله مورد بحث را بیان کنند.
این بازی علاوه بر جنبه سرگرمی، باعث می‌شود مهارت تفکر منطقی و تفکر خلاق کودکان هم رشد کند. همچنین کودکان با فکر کردن روی موضوع و مسئله تعیین شده، در حل مسئله هم مهارت پیدا می‌کنند. مزیت دیگر بازی شش کلاه تفکر، توسعه دایره لغات بچه‌ها است. کودکان در هنگام ارائه نظرات کلاه رنگی در مورد موضوع، برای ارائه مطلب و جمله‌سازی در ذهن خود به دنبال واژه‌ها می‌گردند و سعی می‌کنند مناسب‌ترین و مرتبط‌‌ترین واژه‌ها را انتخاب کنند. پس اگر والد و یا مربی کودک هستید، برای رشد و توسعه مهارت‌ها و ظرفیت‌های ذهنی کودکان از بکارگیری این روشِ آموزش غافل نشوید.
نظرات و تجربیات شما برای ما بسیار مهم است
اگر تمرین بالا را انجام دادید، از طریق فرم زیر (سامانه دیدگاه) تجربه و نظرتان را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. همچنین اگر در مورد تکنیک شش کلاه تفکر سوالی هم داشتید می‌توانید آن را هم در همین فرم بنویسید تا در حد توان پاسخ دهم.
در ضمن با کلیک روی لینک تکنیک‌های خلاقیت می‌توانید به سایر تکنیک‌های خلاقیت هم دسترسی داشته باشید و آنها را مطالعه کنید.
همچنین سایت معلم خلاق با همکاری سایت سازمان خلاق کارگاه‌هایی را طراحی نموده‌اند که شما با شرکت در آنها علاوه بر تکنیک شش کلاه تفکر، با بسیاری از روش‌های دیگر از جمله تکنیک‌های خلاقیت، ایده‌پردازی و حل مسئله آشنا می‌شوید و در آنها مهارت پیدا می‌کنید. مهارت‌هایی که کمک می‌کنند تا شما بهترین تصمیمات زندگی شخصی و شغلی خود را بگیرید و چالش‌ها و تهدیدهای زندگی روزمره را به فرصت تبدیل کنید.
- نویسنده: رسول امید
32 دیدگاه برای “تکنیک شش کلاه تفکر ”
Good Job dooste aziz!!!🙏💕😍
خواهش می‌کنم. موفق باشید!
عالی بود . ممنونم
سپاس از لطف شما. موفق و خلاق باشید!
چقدر شیوا و کاربردی نوشتید.عالی بود.کاملا از این کتاب بی اطلاع بودم.
ممنون از شما سرکار خانم قاسم‌زاده
موفق و خلاق باشید!
عالی ممنون ازتون
خواهش می‌کنم. سپاس از نظر لطف شما!
سپاس از شما بسیار عالی کاش در کلاسهای خلاقیت عملی استفاده میشد.
سلام،
سپاس از لطف و محبت شما.
لازم به ذکره که تکنیک‌های خلاقیت و از جمله تکنیک شش کلاه تفکر در کلاسهای حضوری سایت معلم خلاق تدریس می‌شه.
ممنون از مطالب آموزندتون
سپاس از نظر لطف‌تون. موفق و خلاق باشید.
سلام،
جا داره از شما برای مقاله کامل و بسیار مفید تکنیک شش کلاه تفکر تشکر کنم. همچنان منتظر مقالات مفید شما هستم.
سلام،
سپاس از شما.
خوشحالم از اینکه مقاله تکنیک 6 کلاه تفکر براتون مفید بوده. موفق و خلاق باشید!
سلام جواب این سئول رومیخواستم با استفاده از ۶ کلاه سفید زرد قرمز سیاه سبز آبی) ایجادپارک برای محله خود
عالی بود من دنبال اطلاعات شش کلاه تفکر می‌گشتم برای کلاسمون که می‌خوایم ایده ی شش کلاه تفکر رو داخلش راه بندازیم
ممنون بابت مطالب خوبتون
از اینکه مقاله تکنیک شش کلاه تفکر براتون مفید بود خوشحالم. موفق و خلاق باشید.
خیلی عالی بود ممنونم
ممنون از لطف شما. خوشحالم که مورد استفاده‌تون قرار گرفته.
با سلام و ممنون از مطالب آموزنده. لطفا چند نمونه موضوع تمرین برای این تکنیک ذکر کنید.
سلام.
ممنون از مطالب مفیدتان.
چه موضوعاتی را به عنوان تمرین میتوانیم انتخاب کنیم؟
ممنون میشم راهنماییم کنید.
سلام خانم عباسی،
سپاس از لطف شما.
برای ارتقاء مهارت خلاقیت تمرین‌های زیادی وجود داره. یکی از کاربردی‌ترین اونها انجام فعالیت‌ها و کارهای روزمره با دست غیرمسلطه (اگر راست دست هستید با دست چپ و بالعکس). از جمله این کارها با دست غیرمسلط تمرین نوشتن و نقاشی کردن با دست غیرمسلط هستش.
همونطور که گفتم تعداد تمرین‌ها زیاده، قسمتی از اونها رو می‌تونید در کتاب «خلاقیت در عمل» (که در همین سایت هم عرضه شده) ببینید. همینطور در اکانت‌های اینستاگرام @moalemekhalagh و @omidcreativity هم می‌تونید تمرین‌های خلاقیت و سایر مطالب مرتبط با خلاقیت رو دنبال کنید.
اگر باز سوالی بود در خدمتم.
سلام، تشکر از به اشتراک گذاری تکنیک ها🙏🙏🙏
شما منبع علمی تکنیک شش کلاه تفکر را می شناسید؟
سلام خانم محمدی، ممنون
مبدع تکنیک شش کلاه تفکر آقای ادوارد دوبونو است و کتابی با همین عنوان هم دارد که توسط آذین ایزدی‌فر به فارسی ترجمه شده و انتشارات پیک بهار آن را چاپ کرده است.
بسیار عالی
ممنون از لطف شما
با سلام
وقت بخیر، مطالب ارائه شده بسیار کاربردی و سودمند بود. همچنین کمال تشکر و قدر دانی را از جنابعالی دارم.
سلام، وقت شما هم بخیر،
سپاس از شما برای نظر موافقتان در مورد مقاله تکنیک شش کلاه تفکر، امیدوارم همیشه موفق، پیروز و خلاق باشید.
بسیار عالی و سودمند بود با تشکر
سپاس از لطف شما در مورد مقاله تکنیک شش کلاه تفکر، موفق و خلاق باشید.
بسيار عالي و زيبا .
ممنون. امیدوارم برایتان مفید بوده باشد