مرحله عملیات صوری دروازه ورود کودکان به دنیای بزرگسالی

مرحله عملیات صوری، چهارمین و آخرین مرحله از مراحل چهارگانه شناختی کودکان و نوجوانان است. این مرحله نوجوانانِ ۱۱ تا ۱۴ ساله را شامل می‌شود. برای یادآوری این چهار مرحله بشرح زیر بودند:

۱- مرحله حسی حرکتی از بدو تولد تا ۲ سالگی
۲- مرحله پیش عملیاتی از ۲ تا ۷ سالگی
۳- مرحله عملیات محسوس (عینی) از ۷ تا ۱۱ سالگی
۴- مرحله عملیات صوری از ۱۱ تا ۱۴ سالگی

در مبحث «مرحله عملیات محسوس»  که مرحله سوم از مراحل شناختی بود، مثالی در مورد مسائل غیرعینی زدیم.

مثال: اگر مریم از لیلا بلندتر باشد و سارا هم از مریم کوتاه‌تر باشد. کدام یک بلندترین قد را دارند؟ در این مثال عنوان شد که در مرحله عملیات محسوس، کودکان قادر به ارائه پاسخ صحیح نیستند. ولی در مرحله صوری کودکان به راحتی می‌توانند موضوع را در ذهن خود حلاجی کرده و پاسخ صحیح را ارائه کنند.

مرحله عملیات صوری، زندگی در دنیای واقعی و زمان حال

بنابر نظر پیاژه تنها کودکانی قادر به جواب دادن به سوالاتی از این دست هستند که به مرحله تفکر صوری وارد شده باشند. در واقع در مرحله عملیات محسوس، حیطه عمل تفکر کودک محدود به مسائل عینی و واقعیات موجود است. اما در مرحله صوری اندیشه‌های نوحوان، فرضیه‌ها و امکانات را نیز شامل می‌شود.

به عبارت ساده‌تر، کودکان در مرحله عملیات محسوس در دنیای واقعی و زمان حال زندگی می‌کنند. اما تفکر نوجوانان در مرحله صوری، دنیای فرضیات و امکانات آینده را نیز دربر می‌گیرد. به همین دلیل نوجوانان با تصور دنیایی بهتر از آنچه هست، به انتقاد از وضع موجود می‌پردازند و با اندیشه‌ها و تخیلات بلندپروازانه به استقبال ماجراجویی‌ها می‌روند.

کودکان در مرحله عملیات محسوس، واقع‌گرا و سازگار هستند، اما نوجوانان در مرحله تفکر صوری، آرمان‌گرا و غالبا ناسازگارند.

بنابراین در مرحله عملیات صوری، برخورد والدین، مربیان و معلمان با نوجوانان باید بسیار سنجیده‌تر از برخورد آنها در مراحل قبل باشد.