تکنیک نمودار استخوان ماهی

تکنیک استخوان ماهی چیست؟

تکنیک استخوان ماهی یا نمودار استخوان ماهی (Fishbone diagram) یکی از تکنیک‌های مهم خلاقیت، ایده‌پردازی و حل‌مسئله است. این تکنیک برای شناسایی علل و عوامل مؤثر در بروز مسئله و تجزیه و تحلیل این عوامل است.

ابداع‌کننده این تکنیک «پروفسور کائورو ایشیکاوا» از دانشگاه توکیو است. وی در سال ۱۹۶۰ آن را برای قاعده‌مند کردن پروسه کنترل کیفیت طراحی کرد. به همین دلیل تکنیک نمودار استخوان ماهی را گاهی با عنوان «نمودار ایشیکاوا» هم نام می‌برند. این روش یک تکنیک گروهی است ولی به‌صورت انفرادی هم می‌توان از آن استفاده کرد.

دلیل نام‌گذاری این روش به «نمودار استخوان ماهی» مربوط به تصویری می‌شود که بعد از ثبت مسئله و علل پدید آمدن آن، به‌وجود می‌آید.

در این روش، ابتدا دایره‌ای در سمت راست کاغذ رسم می‌شود و مسئله درون این دایره نوشته می‌‌شود. سپس یک خط مستقیم به سمت چپ کشیده می‌‌شود. گام بعدی رسم شاخه‌هایی با زاویه ۴۵ درجه روی خط مستقیم است. هریک از این شاخه‌ها مربوط به یکی از علل مسئله است که روی آن ثبت می‌شود. اگر لازم باشد از این شاخه ها، شاخه‌های فرعی برای ثبت علل فرعی هم رسم می‌شود. دایره، خط مستقیم و شاخه‌های خارج‌شده از آن تصویری شبیه ستون فقرات ماهی را به وجود می‌آورند.

این علل معمولاً از طریق توفان فکری به دست می‌آید. برای سیستمی کردن حل مسئله، عللی که از حداقل پیچیدگی برخوردارند، در شاخه‌های سمت دم ثبت می‌شوند. سپس علت‌های با پیچیدگی بیشتر در شاخه‌های جلوتر ثبت می‌گردد. به‌طوری که علل از کمترین پیچیدگی به بیش‌ترین پیچیدگی به‌ترتیب از دم تا سر ماهی نوشته می‌شوند.

 

مزایای استفاده از تکنیک نمودار استخوان ماهی:

۱٫ قبل از تصمیم‌گیری در مورد مسئله همه‌ اجزای آن بررسی می‌شود.

۲٫ ضمن توجه به جزئیات مسئله، در یک تصویر کلیات مسئله را هم می‌توان به صورت بصری درک کرد.

۳٫ در این روش به دلیل استفاده از تکنیک بارش فکری (طوفان فکری)، حل خلاقانه مسئله امکان‌پذیر می‌شود.

۴٫ با توجه به ساختار استخوان ماهی که شرح داده شد، توالی منطقی برای حل مسئله مورداستفاده قرار می‌گیرد.

۷٫ با این روش یک مسئله پیچیده به مسائل کوچک‌تر تقسیم‌شده و راحت‌تر حل می‌شود.

۸٫ با توجه به اینکه اشراف کلی نسبت به مسئله به‌وجود می‌آید، به‌جای این شاخه و آن شاخه پریدن، روی مسئله واقعی تمرکز می‌شود.